Celiakia to przewlekła, autoimmunologiczna choroba jelita cienkiego, wywołana nietolerancją glutenu – białka obecnego w pszenicy, życie, jęczmieniu i owsie. Spożycie glutenu u osób predysponowanych genetycznie prowadzi do uszkodzenia kosmków jelitowych, zaburzeń wchłaniania składników odżywczych i licznych objawów ogólnoustrojowych. Objawy celiakii są bardzo zróżnicowane: przewlekłe biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, utrata masy ciała, niedokrwistość, zmęczenie, zaburzenia wzrostu u dzieci, afty w jamie ustnej, osteoporoza, depresja, wysypka (dermatitis herpetiformis), zaburzenia miesiączkowania, niepłodność. Choroba może przebiegać skrycie, bez objawów ze strony przewodu pokarmowego. Przyczyną celiakii jest reakcja immunologiczna na gluten u osób z określonymi genami (HLA-DQ2, HLA-DQ8). Rozpoznanie opiera się na badaniach serologicznych (przeciwciała anty-tTG, EMA), genetycznych i biopsji jelita cienkiego. Leczenie polega na ścisłej, dożywotniej diecie bezglutenowej, co prowadzi do ustąpienia objawów i regeneracji jelita. Konieczna jest edukacja żywieniowa, regularne kontrole i monitorowanie niedoborów (żelazo, wapń, witaminy B12, D). Nieleczona celiakia prowadzi do poważnych powikłań: niedożywienia, osteoporozy, nowotworów przewodu pokarmowego, niepłodności. Wczesna diagnoza i przestrzeganie diety pozwalają na normalne funkcjonowanie i dobrą jakość życia.
